Z punktu widzenia rolnika mającego nieruchomości gruntowe położone w pobliżu terenów leśnych istotnym jest zagadnienie szkód spowodowanych działaniem zwierzyny leśnej oraz szkód powstałych w wyniku polowania. Głównym problemem jest zwiększona populacja zwierzyny, która w poszukiwaniu żywności i przestrzeni życiowej często udaje się na tereny rolnicze. Powstanie szkód może więc zrodzić wiele pytań dotyczących określenia szkody oraz sposobu dochodzenia odszkodowania, na które można znaleźć odpowiedzi w niniejszym artykule.
Obowiązujący stan prawny
Zagadnienie szkody w prawie łowieckim reguluje ustawa z dnia 13 października 1995 r. Prawo łowieckie (Dz.U. 2005 Nr 127 poz. 1066). Niniejsza ustawa jest podstawą prawną wielu szczegółowych rozporządzeń m.in. Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 8 marca 2010 r. w sprawie sposobu postępowania przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych (Dz.U. 2010 Nr 45 poz. 272) precyzuje kwestię szacowania szkody oraz wypłaty odszkodowania. Podstawą prawną zgłaszania roszczeń będą również przepisy kodeksu cywilnego dotyczące podstaw odpowiedzialności oraz zasad ustalania odszkodowania.
Zwierzęta łowne oraz będące pod ochroną państwa
Szkody mogą zostać spowodowane przez zwierzęta łowne oraz zwierzęta będące pod ochroną państwa. Jest to istotne rozróżnienie, ponieważ w obu przypadkach odmiennie będzie kształtować się podmiot odpowiedzialny. Listę zwierzyny łownej można znaleźć w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 11 marca 2005 r. w sprawie ustalenia listy gatunków zwierząt łownych (Dz.U. 2005 Nr 45 poz. 433). Są to m.in.: łoś, jeleń szlachetny, danie, sarna, dzik, lis, borsuk, zając, szarak, i wiele innych. Natomiast spis zwierząt objętych całoroczną ochroną zawiera Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 marca 2005 r. w sprawie określenia okresów polowań na zwierzęta łowne (Dz.U. 2005 Nr 48 poz. 459).
Kto ponosi odpowiedzialność?
Zgodnie z brzmieniem art. 46 ust. 1 prawa łowieckiego dzierżawca lub zarządca obwodu łowieckiego obowiązany jest do wynagradzania szkód wyrządzonych:
1) w uprawach i płodach rolnych przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny;
2) przy wykonywaniu polowania.
Poszkodowany może wówczas dochodzić odszkodowania od dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego. Skarb Państwa odpowiada natomiast za wymienione wyżej szkody, jeśli zostały wyrządzone przez zwierzęta łowne objęte całoroczną ochroną. Wówczas za szkody wyrządzone na obszarach:
1) obwodów łowieckich leśnych odszkodowania wypłaca Państwowe Gospodarstwo Leśne Lasy Państwowe ze środków budżetu państwa;
2) obwodów łowieckich polnych i obszarach niewchodzących w skład obwodów łowieckich odszkodowania wypłaca zarząd województwa ze środków budżetu państwa.
Skarb Państwa odpowiada także za szkody wyrządzone przez dziki, łosie, jelenie, daniele i sarny, na obszarach niewchodzących w skład obwodów łowieckich. Wówczas odszkodowanie wypłaca zarząd województwa ze środków budżetu państwa.
Kiedy nie przysługuje odszkodowanie?
Prawo łowieckie (art. 48) wylicza pewne sytuacje lub osoby, które nie mogą ubiegać się o wypłatę odszkodowania. Mianowicie nie przysługuje ono:
1)osobom, którym przydzielono grunty stanowiące własność Skarbu Państwa jako deputaty rolne
na gruntach leśnych;
2) posiadaczom uszkodzonych upraw lub płodów rolnych, którzy nie dokonali ich sprzętu w terminie 14 dni od dnia zakończenia okresu zbioru tego gatunku roślin w danym regionie, określonego przez sejmik województwa w drodze uchwały;
3) posiadaczom uszkodzonych upraw lub plonów rolnych, którzy nie wyrazili zgody na budowę przez dzierżawcę lub zarządcę obwodu łowieckiego urządzeń lub wykonywanie zabiegów zapobiegających szkodom;
4) za szkody nieprzekraczające wartości 100 kg żyta w przeliczeniu na 1 hektar uprawy;
5) za szkody powstałe w płodach złożonych w sterty, stogi i kopce, w bezpośrednim sąsiedztwie lasu;
6) za szkody w uprawach rolnych założonych z rażącym naruszeniem zasad agrotechnicznych
Postępowanie po powstaniu szkody
Sposób postępowania przy szacowaniu szkód oraz wypłatach odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych reguluje wspomniane rozporządzenie z dnia 8 marca 2010 r. Będzie ono mieć również zastosowanie do szkód, za które ponosi odpowiedzialność Skarb Państwa. Zgodnie z § 1 właściciel lub posiadacz gruntu, na którym powstała szkoda, zgłasza szkodę w formie pisemnej w terminie 3 dni od dnia jej stwierdzenia, a w przypadku szkód wyrządzonych w sadach – w terminie 14 dni od dnia jej powstania z jednoczesnym określeniem liczby uszkodzonych drzew. Szkodę należy zgłosić osobie uprawnionej do przyjmowania zgłoszeń szkód wyznaczonej przez dzierżawcę lub zarządcę obwodu łowieckiego. Informacje o osobach uprawnionych można znaleźć u właściwego miejscowo wójta (burmistrza, prezydenta miasta) oraz we właściwej terytorialnie izbie rolniczej.
Po zgłoszeniu szkody następują: wstępne szacowania szkody (oględziny), ostateczne szacowanie szkody oraz ponowne szacowanie szkody. Dokonują tego upoważnieni przedstawiciele dzierżawcy lub zarządcy obwodu łowieckiego przy udziale poszkodowanego albo jego pełnomocnika oraz, na żądanie jednej ze stron, przedstawiciela właściwej terytorialnie izby rolniczej. Należy pamiętać, że wspomnianemu pełnomocnikowi pełnomocnictwa udziela się na piśmie.
Ostateczne szacowanie szkody w uprawach poprzedza się dokonaniem oględzin. Oględzin nie dokonuje się w przypadku szkód: w płodach rolnych; wyrządzonych przez dziki na łąkach i pastwiskach; w uprawach, jeżeli szkoda powstała i została zgłoszona bezpośrednio przed sprzętem uszkodzonej uprawy lub w jego trakcie. Oględzin dokonuje się w terminie 7 dni od dnia zgłoszenia szkody.
Wypłaty odszkodowań dokonują dzierżawcy lub zarządcy obwodów łowieckich w terminie trzydziestu dni od dnia sporządzenia protokołu ostatecznego szacowania szkody albo od dnia sporządzenia protokołu ponownego szacowania szkody, o ile ponowne szacowanie miało miejsce (§ 6 rozporządzenia).
Podsumowując, kwestia dochodzenia odszkodowania za szkody wyrządzone przez zwierzynę w uprawach i płodach rolnych jest bardzo ważna dla niezakłóconego funkcjonowania gospodarstwa rolnego. Stąd też niezwykle przydatna jest znajomość podstawowych regulacji prawnych w tej materii.
GRAŻYNA WYSZKOWSKA
RADCA PRAWNY